+C C NC iC CB;C B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C  
Dr. Nutan Jani  
P. G. Dept. of Gujarati, S. N.D.T. Womenb s Unversity, Mumbai  
+C WC +C HB4C CB;C B)C C B;C qC{C C B%C CX qC B+C HC B)C C C +C C NC iC CB;C B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C C B4C B6C C B4B+C C LB+C C {C +C ~C B4C C {C CC  
UC lB+C C C9C B)C C C9C HB%C CB1C B4C CC XC >+C HC WC B’C C B:C C {C C HC B4C lC C {C C B)C C C9C B4C C lC HC9B4C C {C C UC lC C B’C C B:C C B)C {C C +C B4C elC C {C oC C lC C B)C  
UlC C C +C B+C C C WHC C {C C B)C C C9C ~C C9{C C B8C yyC C +C B)C {C C +C B%C CeCC B;B4C CHC C9C B1C C B4C C {C CC B%C B3 +C ~B+C CC UC . +C +B’B+C C B;C B1C C LC B)C C C7C  
B)
C C! +COC C Y, C B>{qC, B)C C9C cC lC C B)C W NC CWC9C lC C B’C C B:C C B)C C C +C C B4C B:C B+C +CNC C B!C C ~lC OC CoC C C {C C C +C yC C C9 B1C CPC C C UC .  
C C NC iC CB;C B)C C B;C qC B’C C C9lC {C C >C lC B>C B;C {C C ~C CB:cC C ~C C9 B;C CJB)C iC {C C B;C qC lC C9CHC A~C B;C C +C B4C C UC . B%C CNC C B3 B>C C B+C  
HC NC CWC9C lC , C qB1B>C B>C C B+C HC C9C WB;oC C {C B’C C C9lC {C C qC9C H B!C C ClC C C ~C C9 19 B)C C B;C qCB)C C C C C:C C C7B6C B6C C B;C HC C {C C B;C nC C B!C B4C lC ClC C  
lC C. C C:C C C7B6C B4C B>CB4C C7 +{C C lC C B)C {C C C B4C WB+C B)C C C7C {C C {C CC lC HC C7B1C C B;B4C HC {rC B>lC C lC C {C C C LB+C C B1C +C B;C qC{C C >C lC B>C B;C  
C B4C B6C C {C C OC CoC C C wC C9C B)C B3C UC . B6C C B3C +{C C HC C B1C C XC B)C C C B’C iC C B4C C lC C C 19 B)C C B;C qC{C C C >C lC B>C B;C C C:C C C7B6C B;C B1lC {C lC {C C  
C B>CB4C C7{C C C , C B4C WB+C NC C oC C {C C C >C lC B>C B;C UC , +C B’C C C9lC CB+C W{C YB4C {C {C C C >C lC B>C B;C {C oC C.  
C yB+C HC B3oC C +B4C C CSC C{C HC B3 B;C CyC C{C C B’C C C9lC CB+C B;C CB;HCC lC {C C B;C CJB)C iC B!C C JB+C C C B4C B6C C B;C C9 WqC{C C oC B;C C9HC C9C {C C C!yC C  
+
B>
B4
B)
UC HC , It was truly a renaissance, wider, dipper and more revolutionary than that of Europe after  
the fall off constantinople (The History of Bengal). 20B)C C B;C qC{C C B’C C C9lC {C C C9C WHCB+C , B;C C B)C C C WH, yC C C B)C CH,  
+C C oC CH lC C B)C W B;C C C B>C lC B+H ~C C C9B%C B3C C B)C C C7C 19B)C C B;C qC WB4C C B%C qC C9 UC . 19 B)C C B;C qC{C C B’C C C9lC {C CC C9C LC C C SC mC ~C CiC CB0~C B)C C C  
qC C C9B4C CC B>C C B+C lC C C C B4C C B4C yC lC C B)C C C +C HlC C yC C9C B4C lC C B!C C qC C B6C H ~C C C7C B;C CB;HCC lC +C C B4C C B3C C9C VB+C C C {C C C +C B;C B)C B+C {C C C >C lC B>C B;C  
lC ~C C B;C B4C C C ~C eC . 19 B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C C B4C B6C C B4C C lC HC9lC C B4C LC lC C +C B;C qC{C C B%C CNC C B3{C C B;C B)C C W +{C C B;C CB;HCC lC {C C  
B;
C CqB’C C C”{C C C +C yC C C9 B1C >{C C +B>C B)C C C9C B4C C lC C9WC HC9B4C C yC C9C UC .  
C CNC C B1C B’C C C9lC {C C C +C B!C oC B)C B!C C ClC UC VB+C C C +COC C Y C B6C KC iC +{C C ~C C C=C B)C {C C YB4C {C ~C uC lC +C C {C C B!C NC C h +B;C C9  
C eC 19 B)C C B;C qC{C C B’C C C9lC {C C B;C C CB;HCC lC H B)C CB1B+C C CH{C B)C C C7C +C +C H B)C B>lB4C {C C B%C C B%C lC UC . B%C CNC C B3 +{C C B%C CNC C B3C  
W{C YB4C {C {C C +B;C C9 HC9{C C C9C +C B%C C B%C C B%C lC C C +C ~C UCoC C B’C C C9lC qC B6C {C C +{B+C C9C VB+C C C {C C ~C iC B!C B’C C C B4C lC HB+C C C.  
C CNC C B3 ~C CB4C C B’C C C9lC {C CC C B4C B6C C B3 C9C VB+C UC . B%C CNC C B3C B’C C B:C C +C C9C VB+C B)C C C B4C B;C {C C C9C C B>{qC+C C +{C C B)C CB;C B1C B)C C {C C C  
C C{C C {C C B)C C lC CB’C C B:C C  UC . lB+C C C{C C  C B>CqC+C C  B%C CNC C B3CB’C C B:C C B)C CB;C B1C B)C C {C C C {C C  b B+C B4C {C XC lC b  lC C9CHC  +C C B3LC C B4C lC C  B%C C{C C  B!C X{C C  
yC C C B)C CH B)C C {B+C lC C +C C , B;C C B)C C C WH C B4C SC C C9iC C +C C , B;C CB;oC C +C C , B)C CC qC9C C +{C C B)C C B;WqC C C B>CqC -B)C CB;C B1C B)C C {C B4C SSC C {C C +ClC C9{C C  
C C LC ~C CC9C UC . lC C B;C B)C B+C C C B>CqC B;C B)C C WB)C C C B;C lC CB!C oC C +{C C +B;~C CB6B+C lC C {C CC B!C SC B1C {C B>lC CC. HCB1C C{C C:C C CiC B;C C oC C B)C C C B)C C CNB+C CC  
qB>C W +C ~C C{C C qCHC9C+C C {C C {C C {C ~C iC B)C C C W ~C C9iC C B4C C qC B4C C lC C B>lC C.VB+C C C9C B)C CB;C B1C B)C C {C B;C B)C C WB)C C C C B4C yC B4C C C B4C B4C C B> +{C C  
C oC B)C ~C C hC{C C C ~C lC C9C >+C C B)C C C B1C N{C B!C oC C {C CC B!C B4C lC C{C B>lC CC +C B;C B)C B+C C B%C CNC C B3{C C C B>CqC+C C +C +COC C Y B’C C B:C C B)C C C C B6C KC iC  
C CyC CC VB+C C C9C B)C CB;C B1C B)C C {C C C +C +C9B%C C +{C C B#C C9B;C C B’C C B:C C B)C C C yC B)C C +C yC C C C9lC C B6C KC iC B1C CyC CC. C B>CqC+C C {C C PC elC C9B)C C C  
COC Y ~C CB4C C” B;C CB;HClC B’C C B:C C , ~C CC9C iC C C +{C C B)C B>C HC B4B+C C C {C C C B#C B3C C C9CC C . B%C CNC C B3B)C C C W B4C B;C lC C B>C C B4C C UlC C C +C B%C C{C C  
C XWCoC +C HB)C C H{C C ~C C9C~C C9C oC C B1C NC B’C NC +XiB+C C W C9CC C UC . 19 B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C B%C C yC C C9C +C C B)C C C B4C B>C  
B%
~
B%
B%
B;
B!
B1
+
B!
UC . ~C C9C~C C9C NC lC HC B4B+C yC C C9C +{C C +C yC CC {C H HC B4B+C yC C C9C ~C C9C~C C9C NC lC HC B4B+C yC C C9C CB)C C B%C CNC C B3{C C B)C CC B;B1C B)C HC B4C +C C {C C  
HC B4C lC C +C C ~C iC B;C B)C C C B4C B:C7 UC .  
HB1C HnC C +{C C hC HC (B>B4C C B%C C CNB1C C qC B6C B)C C C) WC B4C C B%C CNC C B3{C C B)C C C C7C B6C B>C C9C C ~C C9 +COC C XC {C C C B!C B’C C B4C B4C yC C ~C eCB+C C C .  
B%
B%
C CNC C B3C B;C C C B>lB+C ~C C9, B%C CNC C B3C HC B4C lC C ~C C9 +COC C XC {C C C NC B>{C B!C B’C C B4C B4C lC C CB+C UC . B%C CNC C B3{C C HCB1C C{C C:C C CiC C C ,  
C C C$C uHC C +{C C +C C oC CH C9ClC C B;C B’B+C ~C C C9B4C C C9C C B)C C C +COC C Y B’C C B:C C +C ~C C C lC C {C C C B)C CB3 C9C C ~B+C C . XC HC +C ~C iC C WC {C C HCB1C C{C  
+{C C B;C B’B+C B)C C {C C+C UC+C lC C B%C CNC C B3C B!C X C B4C B6C C lC C B4C LC lC {C C +COC C W +B)C B1C qC C9C C B6C CC B)C C {C lC C B>lC C lC C XiC B4C CC ~C iC  
(158)  
C9B;C B!C q UC . HC C9iC +C XiC B4C C oC C W B’C C C9lC CB+C B!C X{C C +B%C CyC +B4C B;oC C {C CC B’C C {C ~C iC oC C B+C UC . SC C B1B;C C OC C {C7 1792  
C LC C UC lC C B)C CWB%C lC C C B%C CNC C B3C+C C C9CNC C HC B3C , B+C CC9C C ~C {C C ~C UC lC B4C NC C{C C B1C C C HC C WC B4C C , +B!C B)C C C iC H +{C C B(C B:C7,  
{B+C C B+C C B!C B+C , +{C CC lC +C SC C9{C C C9C +{C C B;B4C C oC C B1C C C HC C UC . 21 B4C B:C C ~C UC 1813 B)C C C B)C C GB;C C B>C C C B;C7CNC B;C ~C C C lC C {C C  
eC B+C C9CB)C C C {C C C!yC C UC lC C B)C CWB%C C B>CqC+C C ~C B6C C B;C B)C C {C +iC PC e B!C X UC . (+C C GC7C C 2)1818 B)C C C >C lC B>C B;C HC C9 B)C CB1C ~C iC  
B1
+
+
+
C W B!C HC C9{C CC B)C ClC B4B+C C9WC HC9C UC . WC B%C CNC C B3B)C C C +COC C XC ~C C C lC C {C C C B6C KC iC {C CC lC +{C C B#CC7 C9C W{C CC lC B)C C C B;C B#B3 oC B+C C  
C W +COC C XC +C B%C CNC C B3C+C C C B4C B6C C C9WC HC9C B1C C C B)C ClC B4B+C C C 19 B)C C B;C qC{C C B’C C C9lC {C C >C lC B>C B;C {C C ~C C{C & lC ~C C B;C B4C C B)C C C7C {C C  
XC NC B4C C > ~C iC CB’C C HC9C +C ~C C UC .  
C CNC C B3C B!C X{C C +COC Y B’C C B:C C {C CC yC C B1C CC B1C NC C e{C C C9C C C:C C C7B6C C9C C +C B#CC7 C9C W{C CC lC {C C B’C C NC B0~C C 19 B)C C B;C qC{C C  
C oC B)C AnC C9C yC CB)C C C B%C CNC C B3{C C C B>CqC+C C {C C HC {rB)C C C C9C LB+C C {C C B)C CB;C B1C B)C C {C C C {C C B>C CC B;C B+C C SC eC B4C C qCyC C C B6C C KC lC oC B+C C B1C C . C B>CqC  
C CNC C B3C+C C VB+C C C9C B4C C$SC C C C9H B;B4C C lC CmB+C B)C C B3B4C C{C C B;C B)C oC C B%C {B+C C lB+C C C9C , 19 B)C C B;C qC{C C AnC C9C yC CB)C C C +COC C XC +C B)C CB;C B1C B)C C {C C C {C C  
HC {rB)C C C B1C C B4C B4C C {C CC B6C B0 HC9C qCyC CC . XC HC 19 B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C B)C C C +C lC oB+C HB+C C CB+C +B4C NC lC oC B4C C ~C C B)B+C CC {C oC C  
B%
B!
B%
+
C +C B;C B)C B+C {C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C B)C C C C7C B)C B+C C CqC UC .  
9 B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C ~C C9 +COC Y B’C C B:C C {C C C WC B!C B’C C B4C ~C eCB+C C C lC C B)C C C7C lC C B;C B)C B+C {C C B%C CNC C B3{C C B6C C$KC C iC H  
C B%C C C B>B4C C HC B4C C B>lC C lC C ~C iC XiC B4C CC WB0C9C UC . +COC C XC +C B4B+C C lC C ~C CB4C C C B%C CNC C B3B)C C C C B6C KC iC {C CC B)C C yB+C B)C B;C CB;HClC ,  
1
+
B%C CNC C B3C +{C C B#C C9B;C C B>lC CC. C B>CqC C B6C KC HC C W B4C yC C B!C B)C C iC B)C C C B>lC C . B6C C B3C +C C B)C C C B4C C SC {C , B1C C LC {C +{C C WB0C9 ~C CC9B3C  
NC C iC lC +C mC iC W C B4C B:C B+C C C B6C CLC B4C B4C C B)C C C +C B4C lC C . C B>CqC ~C CC elC C C {C C B;C C9B)C CLC lB+C C C9 B6C C B>C W B!C B4C lC ClC C B>lC C. lC C HC C9iC C  
C B6C KC iC ~C yyC C lC B)C C C qB+C C , yC CC9W , B;{C C B>, B;C C C9~C B4C NC C C9C B)C CB1B+C C C {C C C +B’C C B4C B>lC C C . B6C C B3C +C C B)C C C B’C B+C {C CC B4C C lC C B4C C9iC CB’C CC  
HC9C lC CC. HeHC > B’C B+C CC B4C lC C{C +C SC C9B4C C B)C C C +C B4C lC CC. C B4C vC oC CC+C C {C C HeH C B6C KC C +C ~C B4C C B)C C C +C B4C lC C B6C C B3C XiC C HC WC B1C  
B>
B>
C C B+C lC C B4C CC B4C C lC C B4C C9iC B>lC CC. +C HC C9iC C B1C C C HC C B)C C C B’C iC B4C C {C C LC C B;C C9CC SC {C B>C C lC C. B;mC CC B6C KC iC {C C C lC C C B;C C B4C W +B’C C B4C  
lC C C . B%C CNC C B3C B;C C C B>lB+C {C C ~C C9C~C C9C qCPC C B>C C B4C C UlC C C 19 B)C C B;C qCB)C C C B’C C C9lC SC Cr ~C UC HC C > B)C C C C7C C HC B4C oC B+C C C B>C C B4C C {C CC  
WiC C lC CC {C oC C.  
B1C C C H C B%C B6C ~C C 1820B)C C C HB1C HnC C B)C C C C B>CqC HC C(B1C C W{C C B;oC C ~C {C C HC9C. C B6C KC iC {C CC B)C C yB+C B)C +COC Y B%C {B+C CC. B)C CGlC  
C B4C SC C C9iC C B4C C B3CC B4C C lC C B4C C9iC , {C B4C C B’C C B:C C {C CC B;C C C B>lB+C , B4C NC C C9C {C C  B1C CyC C  B%C CNC C B3C B+C CB4C C ~C C hC +COC C Y C B6C KC iC {C C C B>B)C C B+C lC C  
B%
(
C {C C. B+C CB4C C ~C C hC{C C C B4C SC C C9C C B)C C C JC CC lC HC C9C ~C C C9B4C lC C{C C C +C B4B+C C . C B6C KC C lC B+C CB4C C ~C C hC+C b ~C C oC C”{C {C b  (1930) b [C C {C C {B6C CiC b   
1831) b C B>CqC ~C C B+C C C C {C B+C C9b , b B%C C!NC C B1C B;~C C HC7C C7C9b  (1842) B4C NC C C9C B;C C B)C C B+C HC C B6C B0 HB+C C C.  
COC Y HC B4B+C C C B1C LC {C C C9C B%C CNC C B3C HC B4C HC B6C CB!C B;C C q PC C C B:C C B>CqC HC C(B1C C W{C C C B4C vC oC C B>lC C . +C B)C {C C C HC B4B+C C C B)C C C  
+
B!C oC B)C B4C LC lC qC B6C qC ]{C C C +B4C C W B)C CLC C9 B%C C {C CB)C C C B!C NC C7CB+C C C .  
Land of the Gods, and lofty name,  
Land of the fair, and beautyb s spell,  
Land of the Bards of mighty fame  
My native land, for eb er farewell  
b 
qC B4C C C {C C B’C CC B)C {C C CyB4C C +C C B3LC ,  
C C$qC B+C C{C C B’C CC B)C {C C C9B)C iC CB+C +C C B3LC ,  
C B6C B;lC C B4C SC {C C C B1C B1C HC C9lC C SC C C9iC C C {C C B’C CC B)C ,  
C C C9C B)C C lC CB’C CC B)C , B;C qC B)C C C7C oC > +B1C C B4C qC b   
HC B6C CB!C B;C C q PC C C B:C {C C ~C B>C B1C C HC B4C lC C HB1C HnC C {C C B;C B>CoC C B4C yC C C9C B#C B1C C B4C C C yC C9C B4C {C C C9 +COC Y B4C lC CB)C C {C ~C mC b B>C9HC9C b   
C C C B!C NC C7 oC > B>lC C. lC C B)C iC C +COC C Y A~C C9C ClC B%C CNC C B3C B’C C B:C C B)C C C ~C iC HC B4C lC C +C C B1C LC C.  
+
B!
B)
B)
(159)  
HC B6C CC9C B)C PC C C B:C A~C C9C ClC C {C PC C B%C C B%C C, C9C yC C B)C C C B>{C B;C C {C , >B9C C9SC Cr NC C~lC , C9CNC B1C C B1C B%C CqC C ~C C yB+C C B+C , B4C NC C C9C  
HC B4C +C C {C C HC B4C lC C ~C iC 19 B)C C B;C qC{C C +C C9CB’C C B)C B3C UC . C9CNC B1C C B1C B%C CqC C ~C C yB+C C B+C {C B4C C{C B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C ~C B>C B1C C  
HC B4C UC . ~C C9ClC C +C HC B4C ~C C C lC C {C C ~C C9C~C C9C CB’C C {C HC9C B6C GB+C C . lC C +C C >B9C C9SC Cr NC C~lC {C C C B6C B:B+C B>lC C . lC C B)C iC C  
b 
~C C s{C C A~C C LB+C C {C b  (1858), b HB)C CqC B4C Cb  (1862) b B6C CC9B;C CCqC9Cb  (1868),b HC CSC CHC B4C C C9Cb  (1879) B4C NC C C9C HoC C HC B4B+C C C  
C9SB+C C C UC . C B4C B:C B+C B4C B;lC C{C CC B!C B4C C B>C C {C B0~C iC B>C C B4C C UlC C C +C B)C {C C C HC B4B+C C C B)C C C DeC B;C WCHlC C {C C C +B’C C B4C B4C lC C CB+C UC .  
C iC C{C KC B)C lC C , HoC {C C lB)C HlC C +{C C C9C B:C7CCB+C SC C lC {C C {C C B%C C B%C lC B)C C C +C HC B4C {C CC B!C qC {C B)C B>lB4C {C CC UC .  
B9C C9SC Cr NC C~lC {C C HC B4C lC C B)C CHC{qC9C B)C +{C C B’C C C9lC SC Cr{C C 18 B)C C B;C qC{C C HC B4C lC C +{C C lC lHC B1C C{C {C B4C C{C  
B4
>
HC B4C lC C B;C C oC C XC eC B+C C B1C C C9B>C. lC C B)C iC C ~C C cB6C C B3C B)C C C W> B%C CNC C B3C C B6C KC iC B1C CyC CC B>lC CC. lC C +C C oC C C eC PC iC C +COC Y ~C iC  
XiC lC C B>lC C . 1830 B)C C C lC C B)C iC C b B;C CB%C CyC B!C B’C C HC9b  B;C C B)C C B+C H B6C B0 HB+C CC. +C B;C C B)C C B+C HB)C C C lC C B4C LC lC {C C B)C B>lB4C {C C B;C WCHC C –  
C9C yC C HC {lC qB4C C , C9C B)C HB)C B1C B;C C {C , B>C C9C HCB)C C C9 C7C NC C C C9, B!C B;C {{C HCB)C C C9 C7C NC C C C9, ~C CC elC WB+C NC C C ~C C B1C lC C C9C B1C CHC C9, ~C CC elC  
B!C C B)C SC Cq lC C C9HC B%C C NC CB;C B4C NC C C9C {C C B+C C C NC qC {C C9CCC. >B9C C9SC Cr+C +COC Y B’C C B:C C +{C C +COC XC {C C {C CC lC ~C C9 B4B+C CNC HC7C KC {C C C  
HC B4B+C C C B1C LB+C C C. B;C B)C C WB;C CyC C C9C {C C qCB’C ~C C9 B!C B>C C9C C HB+C C C. B;C C9B3 B%C C {C C +C B)C {C C HC B4C lC C {C C C B4C B6C C B:C lC C C9B>C UC . B4B+C CNC ,  
B!
B4
C B4C C C B>lC C , B4C C$C B4C yB+C ~C CiC C B4C iC C{C {C C B1C CyC C +C B)C {C C LC CB%C W B4C C SC HC C B)C B2B+C C . B1C C C HC B!C B+C lC C {C C B1C CyC C +C B)C {C C B!C C lC B;~C yC C+C C  
C yB+C C . NC C C$C9CB6C CHC9 B’C aC SC C B+C CY+C >B9C C9SC Cr{C C HC B4C lC C {C C C7CHC HC9lC C C B1C C LC B1C LB+C C C . lB+C C C9B%C C q >B9C C9SC Cr{C C  
HC B4B+C B1C C LC {C {C C NC C lC yC CB)C C ~C eC.  
XC NC C {rSC Cr B%C B;C C+C WC B)C {C CC YB4C {C SC C C9mC B1C LB+C CC UC lC C B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC (1824-1873) 19 B)C C B;C qC{C C  
B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C CC B)C B>lB4C ~C CiC C {C C B)C UC . B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC +C yC CC {C H B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C B!C B4C lC CH UC . WC B;B;C C C C9  
YB1B1C C {C C B;C NC {rC NC C B)C C  W{B)C C B1C C B)C yC CB;C Cq{C qnC {C C B4C HCB1C C ~C lC C {C C B;C C oC C HB1C HnC C C9B>C B4C C {C C lC H B)C B3C B1C C. C B>CqC  
HC C B1C C WB)C C C +COC YB)C C C C B6C KC iC B1C CyC CC. 1843 B)C C C lC C B)C iC C C MC B;lC C yC B)C C +CNC CHC C9 HB+C C C C {C C B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC {C C B)C  
+~C {C C B4B+C CC. B4C yC C +B’B+C C B;C B)C C C7C lC C +C C C B%C B6C ~C HC C B1C C WB)C C C NC B+C C . lB+C C C B%C CNC C B3C, +COC Y, B;C CB;HClC A~C C9C ClC OC CH,  
B1C C C7C{C , WB)C C{C , B$C {SC , C B>B%C B’C C B:C C +C C B6C CLB+C C . lC C +C C lC C B)C B1C {C C lC C B1C CNC C B’C C B:C C ~C iC XiC lC C B>lC C . B6C B0B)C C C +COC C YB)C C C  
B1C LC lC C +C HC B4C 1858oC C B%C CNC C B3C B’C C B:C C B)C C C B1C LC lC C oC B+C C B1C C . b C lC B1C C C nC B)C C B;C CB’C B4C b  lC C B)C iC C B1C LC C B1C CC ~C B>C B1C CC HC B4B+C . HC B4B+C {C C C  
NC CB’C CC9 C B4C B:C B+C +{C C B)C B>C HC B4B+C {C C +{C CB0~C UCq (+C B)C mC C KC C9) B!C B+C C C VB+C C C . B%C CNC C B3C ~C B+C C C9 UCq +{C C +COC Y B%B1C C {H  
B4C B;C C B%C C{C C B)C C C lC C B)C iC C {C CY +C B4C B6B+C HlC C B)C CWB%C {C C B#C C9B#C C9C C HC9C{C C +C UCqC C {C C {C B4C CC W B0~C +C ~B+C CC. B6C B0B)C C C lC C C  
B!C C lC C B:clC C B4C wB4C C {C C C {C C  lC C  +B0C SC HC9 B1C C NB+C C C . ~C iC  lC C  UCq B;B4C CHClC  B%C {B+C C C . b B)C C PC {C C q B4C yC b  {C C B)C {C C  B%C CX B)C B>C HC B4B+C B)C C C  
B)
C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC C +C UCq ~C C{C & B!C B+C C C VB+C C C . +C HC B4C +C {C CY B;C WCHB)C CrC oC C B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C B;C B)C CyyC B%C {C C B4C C  
UC . B)C C PC {C C qB4C yC +C B)C {C CC AnC B)C HC B4B+C UC . +C B)C C C B%C C C9C lC +{C C mC iC C qB4C B;C B;C CyC C SC C B1C {C C C9C C9C B)C -C9C B4C iC B4C SSC C {C C B+C Cu{C CC  
C iC C{C {C B4C B;C NC C C”B)C C C HC9B4C C B)C C C +C B4B+C CC UC . HC B4C {C C +C yC CC {C H C B4C SC C C9C C +C HC B4B+C {C C C B4C B6C C B:C lC C UC . ~C C C$C9C C iC H  
C B4C B:C B+C B4C B;lC C{C C +C yC C C9C C9SC C B+C C B1C C +C HC B4B+C B)C C C B’C C B4C C C -C B4C SC C C9C C {C C +C yC CC {C HlC C {C B4C CC W B4C C lC C B4C C9iC {C CB)C C” UC . +C B)C C C C9C B)C  
{C C B1C KB)C iC {C C C ~C C mC C C B)C C yC {C C q{C C ~C C mC HC9lC C C ClC C9lC C HC C C7C{C C +C B1C C LB+C C UC . B)C C PC {C C q{C C ~C l{C C B!C C B)C B1C C +{C C B;C ClC C {C C  
C C mC C C {C CC +C B1C C LC {C HC B4B+C lB4C {C C SC C9B)C B;C CB)C C +C ~C B>C C!SC C UC . +C B)C B>C HC B4B+C C B4C B6C C B%C CNC C B3B)C C C LC C B;B;C C C CB>C ~C C C B> XNC C B1C C C lC C B)C  
UlC C C +C {C C mC iC oC C B4C yC C +C B4C CC nC +C C oC > +C B4C C lC W +C HC B4C {C C B;C WCHB!C C B;C C u{C C C LB+C C B1C +C ~C C UC .  
B4
+
~
B4C CC9C CNC {C C B)C B>C HC B4B+C B)C C C rC C$~C qC, B6C CHClC B1C C , B’C C {C CB)C C lC , B6C C~C CiC LC C C, lC C C9C B4C NC C C9C B4C CC9C CNC {C C +C C {C C ~C C C lC C {C C  
C B!C B+C lC B)C B!C lB+C C {C C B)C {C C C B’C C B4C C C {C CC B)C C C B>H B4C iC C{C B)C B3C UC .b  B5C XCNC {C C b  B)C B>C HC B4B+C B)C C C HCB:iC {C C C B4C C9B>B)C C C C B4C B>B4C B3 C9C yC C {C C C  
C B4C B!C B1C CB’C B6C CCNC C C9 AqC nC +C B’C B4B+C CGlC ~C C B)B+C C C UC . C MC B;lC C yC B)C C +CNC CHC C9 HC9{C C C9C B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC ~C C B;C C oC C C B>CqC  
B)C B>C HC B4B+C C C {C C C B4C B:C B+C B4C B;lC CB4C C B3C WC B)C B>C HC B4B+C C C B)C B2B+C C UC . lC C lC C B)C {C C LC C9C {C C9C B’C ClC C9C B4B+C CGlC B)C nC C {C C C LB+C C B1C ~C iC +C ~C C  
UC .  
B+C CB4C C B4C B+C C , HC C B1C C WB)C C C B>lC C lB+C C C9C B)C C <HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC C qC C9B+C C ~C C C9{C C qC B6C B)C C C LB+C C lC C ~C C B)C B4C C +COC YB)C C C  
HC B4B+C B1C C LC {C HC9C B1C CC.  
(160)  
To cross the lastAtlantic wave  
For glory, or a nameless gave.  
+C ClC C C9H B’C C B4C C C , C B4C SC C C9C C {C C B4B+C GlC HC9lC C lC C B)C {C C C B;C C C {C C C7C C +C B)C {C C B;B4C ~{C B’C CC B)C {C C C C {C qC”B6C HC9C UC . @NC B1C C {e  
W> lB+C C C B4C B;C B4C C {C C C +C HC B4C {C C C B)C {C B;C CB%C C C ~C C$B;C C {C C +B’C C B4C C ~C CC9C C {C oC lC C C lC C +C C HB)C C B4C C {C C B;C C yC {C {C C B6C C C yC B)C C C B)C rC B;C  
W>{C C B;oC C B+C C oC B+C C B1C C . b B)C rC B;C B;C GB+C CCB1C C9b , b B;~C C HC7C C7C9b , b +C oC C C {C B+C B)C b  B4C NC C C C9C  B;C C B)C C B+C HC C B)C C C lC C B)C {C C +COC Y HC B4B+C C C  
b 
C7CB)C C C oC C ~C C {C ~C C C +C B)C b  {C C  A~C {C C B)C C B!C NC C7 oC B+C C B1C C C. 1848 B)C C C lC C B)C iC C  b yC HC ~C7CB4C B1C C eCb  {C C B)C {C CC +C B)C {C CC B;C B4C C C”HCB:C7  
qCPC CHC B4B+C +COC C YB)C C C B1C LB+C CC ~C UCoC C B%C C C C9B;C7C9 oC B4C C lC C +C C ~C C C C9B;C W> ~C B>C C!B+C C B1C C . +B>CC lC C B)C iC C WC B;C C C {C C C7 B1C LB+C C C lC C  
C UCoC C b SC lC CqCB6C ~C qCb  {C C {C C B)C C OC CoC B;oC oC B+C C UC . B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC {C C +B’C C q CC B)C C+C C +{C C B4B+C CGlC lB4C {C C +lC B1C  
C B)C C C C +C B;C C C {C C C7B)C C C HCeC C9C B+C C UC . ~C C9B’C CC B)C ~C C9 +{C CB’C B4C C B1C C B)C C lC CB’C CC B)C B)C C C7C {C C lC CB5C lC C , B;B4C C B’C CB)C C{C C C AlB;C B4C C C , B%C CNC C B3{C C  
HC B4C +C C {C C B;B)C CC lC +C C , B4C NC C C9C  +{C C H B’C C B4C B;~C Cq{C C C  +C B)C {C C C B;C C C {C C C7B)C C C C B4C B:C B+C C C  UC . +C  B;C C C {C C C7HC B4B+C C C  ~C iC  C MC B;lC C oC B+C C B1C C  
~
B)
B)
C yC CB;C Cq{C qnC {C C +C ClC C9 B4B+C CGlC lB4C {C C C LB+C C B1C +C ~C C UC .  
C C PC B4C B+C CGlC B’C C B:C C , B’C C B4C {C CC B1C B+C B%C u B4C B>{C +{C C yC C C9C SC C C C7 ~C B>C C!SC C e{C C C9C +C B;C C C {C C C7HC B4B+C C C B)C C >HB1C  
C yC CB;C Cq{C qnC {C C HB1C C lB)C HlC C {C C C B6C LC C9 B;C B)C C {C UC . +C HC B4C C B4C B6C C B;C CHCB)C C C9 B;C C {C B%C CNC C B3C B;C C C B>lB+C {C C >C lC B>C B;C {C C  
~C C9C LC C B)C C C {C C C!yC C UC . B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC B4C C B;lC B4C B)C C C +C H B!C B%C B3 B;C C C B>ClB+C H JC CC lC HC C9C B>lC C +{C C +C WC  
C C C9B4C lC C{C B1C C B4B+C C lC C +C H B;C C C B>ClB+C H JC CC lC B>lC C. lC C B)C {C C B+C CNC {C C B!C yC C {C SC C lC {C C ~C CC9C iC C B;C B)C B+C {C C ~C C9C~C C9C +{C C  
NC CCNC B3C B4C C qC lC C B4C C B0hC SC CB;lC lC C B;C C B)C C {C C C C B4C rC C B> B>lC C C .  
C B)C {C C YB4C {C +{C C HB4C {C ~C C UB3 B%C CNC C B3C B;C B)C C WYB4C {C {C C C qCPC C >C lC B>C B;C UC . B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC oC C  
C CNC C B3C HC B4C lC C B)C C C WC {C B4C C ~C uC lC +C C {C CC B!C B4C lC C{C oC B+C CC +C {C C +NC lB+C {C C C B1C KC iC C C C B4C rC C B> +{C C +C B4C C NC UC . HC B4B+C C B4C B:C B+C ,  
B1
B)
B0
~
+
B%
xC B:C7, C {C B0~C iC +{C C B’C C B:C C B)C C C B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C C JC CC lC HC C9C ~C C C9B4C lC C{C C C +C iB+C C C. B4B+C C GlC B;B4C C lC CmB+C {C C C C B>B)C C B+C lC C  
C C:C C7CB6C YB4C {C ~C yyC C lC oC C B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC {C CC YB4C {C B!C B’C C C B4C lC oC B+C C B1C CC, lC C oC C HC B4C lC C B)C C C ~C iC +C W ~C eyC C C  
B!
C NC C7CB+C C C .  
1867 B)C C C lC C +C C B+C CC9C C ~C oC C ~C C UC B#B+C C C {C C HB1C HnC C CB)C C B%C C C C9B;C7C9 lC C9CHC HC B)C B6C B0 HB+C CC. ~C iC +C HC B)C {C C  
+C lC B6C B+C B%C C C WoC C B)C C CqNC CB)C C C ~C C7HC B+C C , yC CB)C C yC CB)C C +C C oC CH C B;oC C lC HoC B3B4C C B1C C NC C. 1873 B)C C C lC C C B;C C B4C ~C oC C C9CB4C B6C  
oC B+C C +{C C 29 WC{C 1873 +B4C B;C C {C ~C C B)B+C C . UC B1B1C C C qB4C B;C C C B)C C C +C B1C ~C CC9{C C yC B)C C CqC B>C C C B;~C C7B1C B)C C C qC LC B1C oC B+C C B1C C .  
+B4C B;C C {C {C C mC iC C qB4C B;C ~C B>C B1C C C B)C C HB%C C oC {C C ~C CC HlC +C C B;C lC lC NC iC NC iC lC C C9B>C B1C C .  
Tomorrow, Tomorrow, Tomorrow  
Crips in this petty pace from day to day,  
To the last syllable of recorded time.  
B>
C B)C SC Cr B%C CyC C C ~C C yB+C C B+C (1838-1903) +{C C {C B4C C{C SC Cr B;C C {C (1864-1909) B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC {C C  
C B>lB4C {C C +{C CB+C C B+C C HC B4C +C C UC . B>C B)C SC Cr{C CC b B4C CnC B;C CB>C C9b  B)C B>C HC B4B+C {C C C!yC {C CB+C UC . >C7C C B1C B+C {C HC B4C qC {lC C {C C B)C B>C HC B4B+C  
eCB4C C >{C HC C B)C C eC) {C C +C yC C C9C B1C LC C B+C C B1C CC UC B+C C B)C oC C A~C C9C ClC  b C SC nC lC C9CC NC iC Cb , b B4C CC9B%C C B>C qB6C B)C B>C C B4C vC b  B4C NC C C9C  
C B) C {C C C HC B4B+C C C AB1B1C  C L C {C CB+C U C . b HC B4C lC C B4C B1C Cb  B;C  CO C B>B)C C C OC  Co C B;oC HC B4B+C C  C B) C C C + C B) C {C C C + CN C lC +{C  CB’ C B4C C C lC  C B) C W B;B4C q C B6 C C C B’C B)C C {C {C C C  
XC B;B;C C C B!C NC C7 oC B+C C C UC . b B’C C C9lC NC ClC b  {C C B)C {C CC +C B)C {C CC HC B4B+C lC lHC B1C C{C B%C CNC C B3B)C C C C9C B:C7CNC ClC WC C7B1C CC B!C C B;C C u ~C C B)B+C CC  
lC CC. WC +C B)C {C C HC B4C lC C B4C B1C C {C C B%C CY +C B4C CC nC B)C C C HC B4C ~C C C lC C HB1C HnC C {C C B>C >HC C C7C{C C B;C C9HC C9C B4C HCB1C B>C C B4C C {C C B1C CyC C  
C C{C &B)C CC rlC {C B>C C lC CC HC9C B+C CC. (+COC C W C9C W{C C {C C C HC9C{C C +C ~C iC +C H C B4C SC C C9B4C C B+C C C NB+C B%C C B%C lC UC .)  
~C B1C C C B6C C9 B+C CyyC b  HC B4B+C oC C B%C CNC C B3B)C C C XiC ClC C oC B+C C B1C C {C B4C C{C SC Cr B;C C {C B;B4C qC B6C C C B’C B)C C {C {C C B’C C B4C {C C {C C B;C CSC C C9CB0~C C  
HC B4B+C B%C yyC HC9C B6C GB+C C UC . HCB:iC {C C B%C C B3B1C CB1C C +C C {C CC HC B4B+C b C9C$B4C lC Hb , B)C B>C B’C C C9lC {C C B;C C CB;C C C C9lC B;C CB%C CyC C C {C CC C {C B0~C iC  
B)
(
+
B>
~
b 
(161)  
b 
B4
HCC9CKC C mC b B)C C C +{C C b B!C B’C C B;C b  HC B4B+C B)C C C ~C C9B)C C lB)C C {C C C B4C C9C C7 B)C CNC B1C B)C B+C B;B4C B0~C {C CC B4C iC C{C oC B+C CC UC . +C  C B;C B4C C B+C B%C CyyC SC C C9mC  
C iC C{C {C CC HC B4B+C +C B)C lC C B’C ,SC C$lC {B+C B1C CB1C C {C CC NC C {C b +B)C ClC C B’C b  +{C C >B;C C C MC B;lC C B1C CB1C C +C C {C CC NC C {C b LC CB:C7b  HC B4B+C C C B)C C C B)C B3C  
UC . b +B4C HC B6C C9CW{C Cb  B;C COC B>{C C  HC B4B+C C C B)C C C YB4C {C {C C qC{C qB6C C {C CC HC C9CiB+C B4B+C GlC oC B+C CC UC .  
C CC9C {r{C C oC B)C WCB)C qC C9 +{C C C B%C B>C C9CB1C C B1C SC JB4C lC C{C C HC B4B+C C C 19 B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C C WCqC C W  
C B)C XW qC LC B4C C U. B;C CC9C {r{C C oC {C C B)C C B>B1C C HC B4B+C B)C C C {C C C9C{C C +{C C H B0~C C C {C CC B;C CSC C C9C B4C iC C{C +ClC C {C C C9C{C C B)C C lC CB0~C {C C  
lC CC lC B;C CyC C ~C B>C C!SC C  UC . C B%C B>C C9CB1C C B1C  SC JB4C lC CC{C CC b B6C C C9qC B)C CNC B1C b  HC B4B+C  HC B4C lC C qC B4C C{C C  SC C9iC C  NC B+C C B1C C  HC B4C {C CC qC B;C lB4C  
B;
B;
qC LC B4C C UC . +KC B+C HCB)C C C9 SC C C$yC C9C, >B6C C {C SC Cr B%C CqC C ~C C yB+C C B+C , C wWC {r{C C oC cC HCC9, C NC C9C{rB)C C C B>{C qnC , B;B4C iC CHCB)C C C9C  
qC B4C C, HC C B)C {C C C9C B+C , B4C NC C C9C C9C C B)C C C {C7H HC B4C +C C {C C HC B4B+C B;C CC B:C7+C ~C iC 19 B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4B+C ~C C9C~C C9C {C C ~C CB:C7  
HC9B4C C B)C C C ~C C C lC C {C C C B#C B3C C {C C C!yC C B4B+C C C UC .  
B%
C CNC C B3{C C B;C C CB;HCC lC H ~C C C9B4C lC C{C {C C C >C lC B>C B;C B)C C C C9B4C C{r{C C oC  C7C NC C C C9{C C  (1861-1941) +C C B4C B’C C CB4C  +C C=C B+C CW{C H  
C C B%C lC UC . +C B)C {C C HC B4B+C B;C C yC {C C {C C B4C C$B’C B4C oC C, C B4C C B4C yC lC C oC C B)C C mC B%C CNC C B3C+C C W {C B>C ~C C9ClC C B’C C C9lC CB+C C C {C C C +ClC C9C lB)C C  
C iC +C B’C B’C ClC oC B+C C C UC . C7C NC C C C9{C C HC B4B+C B;C C yC {C C B!C C qC C B6C H B’C C B:C C oC C C B4C B9C B;C C C B>lB+C {C C ~C C C9PC B;C CyC C ~C B>C C!SC C lC C lC C B)C C C  
B%
~
C9B>C B1C C B;C B4C CqC B6C CB+C lC C , B)C C {C B4C CB+C lC C +{C C B;{C C B>B’C C B4C {C C B1C CyC C . B;B4C yC B)C C +{C C B;B4C XlC CB+C lC C {C C {C B4C C +oC C {C B4C C B6C GB+C lC C +C C {C C  
lC C B)C iC C AqPC C C7ClC HC9C +C ~B+C C . 19 B)C C B;C qC{C C +CC lC B)C mC iC qC B+C HC +{C C 20 B)C C B;C qC{C C B!C oC B)C mC iC qC B+C HC B)C C C B1C LC C B+C C B1C CC  
C7
C NC C C C9{C CC B;C C C B>lB+C C SC C9HC B1C C{C B;C C C B>lB+C UC .  
9 B)C C B;C qCB)C C C B1C LC C B+C C B1C C +C B)C {C C HC B4C lC C B)C C C 19 B)C C B;C qC{C C B’C C C9lC {C C HC B%C CNC C B3{C C B;oC CB3 B4C C B;lC C B4C HlC C +C C {C C  
C ePC C C GB+C C CB+C ~C elC C C {C oC C. C7C NC C C C9{C C B;C WCHB!C C lC B’C C {C C +CHCC C9lC HC9{C C C9C +C B)C {C C YB4C {C PC lC C9{C C ~C C C9B%C B3C C +{C C  
B;C CB)C B4B+C C ~C +{C C +NC C yC C B4C SC C C9B4C C {C C, +{C CB’C B4C B4C C {C C +C B)C {C C B6C CGlC oC C C7C NC C C C9{C C B6C B%qB;C C yC {C C B)C C {C B4C C qB+C {C C  
C C C9~B1C C C B4C lC HC9lC C C9B>C UC .  
1
~
+
~
B6C B0B)C C C C7C NC C C C9C B!C HCC lC {C C +B4C B1C CB%C {C C B!C iC B+C {C C C HoC C HC B4B+C C C C9SSC C C,WC {C C ~C C9 lC C B)C iC C B4C C CSC C B1C C +COC Y lC C B)C W  
B’C C C9lC CB+C HC B4C +C C {C C C ~C C9C C KC B!C B’C C B4C B4C lC C CB+C UC . B%C CNC C B3{C C ~C CB4C C HC B4B+C ~C C9C~C C9C B)C C CoC C lC C +C C +C C B4C vC ~C C lC {C C C ~C qC C {C C C  
B!
~
C B’C C B4C ~C iC ]CB1B+C C C . B6C B0B)C C C b B’C C C9lC Cb  (1877) B;C C B)C C B+C HlC B)C C C U~C C B+C C B1C C +C B)C {C C HC B4C lC C B)C C C B%C CNC C B3{C C ~C CB4C C HC B4B+C  
C C9C~C C9C {C C +iC B;C C C9 {C C C!yC C B6C HC B+C UC .  
C CNC C B3{C C ~C CB4C C B;C C C B>ClB+C H ~C C9C~C C9C , B;C B)C HC B1C C{C B;C C C B>C lB+C H ~C C9C~C C9C , ~C C C=C B)C {C C B;C C C B>ClB+C H ~C C9C~C C9C , C B4C ~C CB1C  
C C CSC {C +{C C B;B4C HCB+C B!C C lC B’C C {C C B;C B)C {B4C B+C C C7C NC C C C9 B%C B>C W WB1qC +{B+C B!C B’C C B4C C C oC C B)C CGlC oC > YB4C {C AB1B1C C B;C {C CC NC C {C  
B%
B4
HC9lC C oC B+C C . 1882 B)C C C B!C HC C B6C lC b B;C CyB+C C NC ClC b  B;C COC B>{C C HC B4C lC C +C C C7C NC C C C9{C C B)C C C$C B1C H B!C C lC B’C C {C C B!C lC CC lC +C ~C C UC .  
C CB4C C HC B4C {C C C qB+C {C C B)C CC]B4C iC +C HC B4B+C C C {C C C B4C B6C C B:C lC C UC . b B!C B’C C B;C B;C CNC ClC b  (1883) {C C C HC B4B+C C C B)C C C B+C CB4C C C qB+C {C C +CNC lC  
C C B4C C C C B)C C+C C {C C C C B4C B;lC C C9 B;C B4C C C{C CB’C CC lC {C C +C B’C B4B+C CGlC B0~C C B;C C C~C eC UC . C B4C B9C B!C lB+C C {C CC +~C C C9 HClC CB>B1C +{C B4C C$C B9C H  
SC C B1C HB%C B3 B0~C C lC lB4C C C B!C lB+C C {C C ~C C9B)C B8C uC C7C NC C C C9{C C HC B4C lC C {C C C B4C B6C C B:C lC C +C C UC .  
UB%C C+C C NC C {C b  (1884), b HC e+C C  HC C B)C B1C b  (1886) b B)C C {C B;C Cb  (1890), b B;C C C {C C C9lC C9Cb  (1893), b C SC mC C b   
1895),b SC C$lC C B1C Cb  (1896) HC iC HC (1899), 19 B)C C B;C qC{C C B;C B)C B+C B)C C C C7C NC C C C9 ~C C B;C C oC C B!C C ~lC +C HC B4B+C B;C COC B>C C {C C  
HC B4C lC C B)C C C AllC C9C C llC C9 C7C NC C C C9{C C HC B4C lB4C B6C C GlC {C C C C B4C HC B;C oC lC C C XC B4C C B)C B3C UC . +CNC lC B!C iC B+C C C C B)C C, B+C CB4C C C SC nC {C C  
C CC]B4C iC C C , C B4C B9C B!C lB+C C {C CC HClC CB>B1C ,HC9CiC B4C C B;lC B4C {C C C ~C eHC C9, +C qB6C CB)C CB1C H B4C C B;lC B4C {C C LC C B4C {C C , +C B’C B;C C C9{C C AlHC7lC C ,  
C C HCC lC H lC llB4C C C B!C lB+C C {C CC +B;C CB)C LC C!SC C iC , B!C C B)C +{C C GB1B+C C iC {C C B’C C B4C B4C C {C CC B;oC C B+C C oC B4C CC, +C B6C C B4C C qC +C B’C NC B)C B4C NC C C9C  
B+
B’
b 
(
B)
B!
B%C C B%C lC C C +C B)C {C C HC B4C lC C {C C C C B4C HC B;C B;C CSC B4C C UC .  
B’C C C9lC CB+C B!C X{C C B)C C {C B;C ~C C9 C C:C C C7B6C B6C C B;C {C {C C C B;C B4C C CNC C B!C B’C C B4C B;C B>C B!C oC B)C B%C CNC C B3 C9C VB+C ~C C9 ~C eCB+C C C .  
B%
B%
C CNC C B3B)C C C B;C C B)C ClC B4C C q{C C C B;oC lC C WWCC C9lC oC > C9B>C B>lC C lB+C C C9C AqC C9 +{C C B;B4C lC CmC C B4C SC C C9C C yC C9C B4C lC C C C:C C C7B6C C9C C {C C  
C CNC C B3B)C C C B;C B>W B;B4C CHC C9 oC B+C C C . B0h – B;C CHCC SC lC ~C C9C~C C9C +C C oC C mC B;lC B%C CNC C B3{C C B+C CB4C C C SC nC ~C C9 lC C9lC W HB%C XC  
B)
C C B3B4C C B1C C {C C C9C C C:C C C7B6C C9C C {C C {C CC lC {C C ~C C C9iC C B)C C C ~C C9C~C C9C NC lC B%C CNC C B3C HC B4B+C B;C C yC {C C B)C C C JC CC lC HC C9C ~C C C9iC C B)C +C B4B+C CC  
(162)  
+{C C +C ~C C C9B4C lC C{C {C C B1C CyC C W B%C CNC C B3C HC B4C lC C B)C C C {C B4C C B+C CNC {C C C +C C9CB’C oC B+C C C . B4B+C CGlC B;B4C C lC CmB+C +{C C B%C CC uC B4C B1C C B;C  
B%
B%
C CNC C B3C HC B4C lC C {C C B)C B)C CB4C C iC C UC . B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC {C B4C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C W{C H B%C {B+C C . 19 B)C C B;C qC{C C  
C CNC C B3C HC B4C lC C {C C C  +C B1C C LC  B)C C >HB1C  B)C yC CB;C Cq{C  qnC  +{C C  C7C NC C C C9{C C HC B4C lC C B)C C C B!C C ~lC  oC C B+C  UC . B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C  
zC CB4C lC C C9H B;C B)C C C +C B%C C{C C HC B4C +C C +C 19 B)C C B;C qC{C C B%C CNC C B3C HC B4C lC C {C C C +C {C C ~C UC{C C B;C B)C B+C B)C C C B!C B;C C C9 HB+C C C” +C W  
C {C C C B4C B6C C B:C lC C .  
+
B;C CqB’C C B;C CC SC &  
1
)
The History of Bengal : Shankar Jdunath.  
2
3
4
5
6
7
8
9
)
Political Centers and Cultural Regions in Early Bengal : Barrie M. Morrison.  
Glimpses of Bengal in the Nineteenth Century : R. C. Majumdar – 1919  
)
) B%C CNC C B3C B;C C C B>lB+C {C C  >C lC B>C B;C {C C B0~C C9C LC C , B;C CHCB)C C C9 B;C C {C , B;C C C B>lB+C  +HC qB)C C, {C B4C C C qB1B>C, B!C . +C . 1982  
) B%C CNC C B3C B;C C C B>lB+C {C C C  >C lC B>C B;C  B)C B>C B6C CHC9 qB4C C .  
) C B1C C7C9C B+C C9 +C C B# B%C C CNC C B1C , +C C9,B;C C qnC HB1C HnC C  1887  
) B%C C!NC C B1C C C C9C B1C C WB+C B;C B1C CC C9GB;C >. W. oC C C B)~C B;C {C ,HB1C HnC C  1923  
) B%C CNC C B3C HC B4B+C HC B’C CC B)C HC HB%C CC9 B>CB)C C B+C CC 1961  
) B4C CC9C CNC {C C , B)C C >HB1C B)C yC CB;C Cq{C qnC , 1951  
1
1
0) NC ClC C CWC B1C , C9B4C C{r{C C oC C7C NC C C C9, 1935  
1) {C C$B4C C v,C9B4C C{r{C C oC  C7C NC C C C9, 1862  
(163)